Zanzibar of Unguja is een eiland aan de oostkust van Afrika, dat deel uitmaakt van Tanzania, het nabijgelegen eiland Pemba wordt vaak gerekend als behorend bij Zanzibar. Samen met het eiland Mafia worden ze soms de Specerijeneilanden genoemd, hoewel die term vaker wordt gebruikt voor de Molukken. Het eiland Zanzibar heeft een oppervlakte van 1554 km². In 1994 werd het aantal inwoners geschat op 800.000. De belangrijkste stad, tevens het economisch centrum, is Zanzibar met zijn vrijhaven en historische binnenstad Stone Town.

Zanzibar heeft als belangrijkste bronnen van bestaan specerijen (waaronder nootmuskaat, kaneel en peper) en toerisme. Zanzibar is de enige streek waar de Zanzibarfranjeaap (Piliocolobus kirkii) voorkomt.

Tot de 17e eeuw

Reeds in de 10e eeuw werden door de Arabieren nederzettingen in dit gebied gesticht, die zich ontwikkelden tot bloeiende republieken die handel dreven met India toen Vasco da Gama ze in 1498 bezocht. In 1503 landden de Portugezen op Zanzibar en vestigden er een handelspost. Hun gezag werd door de moslims erkend. De Portugezen veroverden de steden en maakten een eind aan hun handel. Aan het eind van de 17e eeuw verloren de Portugezen echter al het gebied ten noorden van Mozambique aan de imam van Muscat, waarna het gebied in allerlei rijken uiteenviel.

Tot en met 1890

Zanzibar werd in 1698 onderdeel van de overzeese gebiedsdelen van de sultan van Oman. Hieraan ging nog een periode vooraf die begon in 1503. Na de invasie van Oman door de Perzen raakte het land in verval en verloor het grip op de Oost-Afrikaanse gebieden, die in de praktijk aanspraak maakten op verregaande autonomie. In 1840 verhuisde Sultan Said de hoofdstad van Oman van Muscat naar Zanzibar. Door het vestigen van een machtsbasis op Zanzibar, probeerde hij zo de invloed op de gebieden aan de Oost-Afrikaanse kust (en daarmee de handelsstromen op de Indische Oceaan) zeker te stellen. Said was nu sultan van Zanzibar en Oman. De Anglo-Franse verklaring van 1862 maakte een eind aan deze personele eenheid. Na de moord op Sultan Thuwaini in Oman, weigerde Sultan Majid van Zanzibar nog langer aan de Omaanse schatkist bij te dragen.

In de periode dat Zanzibar onder het bewind van de sultan van Oman viel (van de 17e tot en met de 19e eeuw), was het een centrum voor de oosterse slavenhandel.

Eind 19e eeuw: Brits protectoraat

Aan het eind van de 19e eeuw namen de Britten het bewind over. Zanzibar werd een protectoraat van het Verenigd Koninkrijk.

Op 27 augustus 1896 brak de korte Engels-Zanzibarese oorlog uit over de opvolging van Sultan Hamad bin Thuwaini. Deze eindigde met de benoeming van Sultan Hamoud bin Mohammed. Deze oorlog is de kortste oorlog in de geschiedenis: Zanzibar capituleerde na 38, 40 of 45 minuten (afhankelijk van de bron). Aan het eind van de 19e eeuw, tijdens het bewind van de sultan Hamoud bin Mohammed, maakte de Britse regering een eind aan de slavenhandel.

Aanvankelijk benoemden de Britten viziers (van 1890 tot 1913), en vervolgens Britse residenten (van 1913 tot 1963).

Kort nadat het eind 1963 onafhankelijk was geworden als Zanzibar, werd het met Tanganyika samengevoegd tot Tanzania, waarvan het vanaf 1964 deel uitmaakt. Tot Kenia’s onafhankelijkheid in 1963 werd Mombassa bestuurd door Zanzibar. Daarna werd Mombassa onderdeel van Kenia.

Vanaf de jaren vijftig van de 20e eeuw

In de jaren vijftig werden er partijen opgericht. De belangrijkste waren de etnisch Arabische ‘Zanzibar Nationale Partij'(ZNP) en de etnisch Arabische/Afrikaanse ‘Zanzibar en Pemba Volkspartij'(ZPPP). Beide partijen waren (zeker de ZNP) islamitisch-democratisch. In 1957 werd door de etnische Afrikanen de Afro-Shirazi Unie (ASU) opgericht. Voorzitter van de ASU was sjeik Abeid Karume. In 1961 werden de verkiezingen gewonnen door de alliantie ZNP-ZPPP. Sjeik Muhammad Shamte Hamadi (ZPPP) werd premier. Van enig zelfbestuur was toen nog geen sprake.

Vlak voor de verkiezingen van 1963 werd de ‘Umma Partij’ (Partij van de Massa) opgericht, een seculiere afsplitsing van de ZNP. De Umma Partij was sterk beïnvloed door het maoïsme. Leider van de Umma Partij was sjeik Abdulrahman Muhammad Babu, die zijn opleiding had genoten in Engeland en aldaar kennismaakte met het revolutionaire marxisme. Aan de vooravond van de verkiezingen veranderde de ASU haar naam in Afro-Shirazi Partij (ASP).

De verkiezingen van juni 1963 werden gewonnen door de ZNP-ZPPP, die opnieuw een alliantie waren aangegaan. Sjeik Muhammad Shamte Hamadi bleef premier.

Onafhankelijkheid: 1963

In juni van dat jaar verkreeg Zanzibar en Pemba zelfbestuur en op 10 december 1963 werd Zanzibar onafhankelijk als het Sultanaat Zanzibar en Pemba.

Revolutie van Zanzibar

In januari 1964 maakte de jonge revolutionair John Okello een einde aan het bewind van sultan Sayyid Jamsjiid Bin Abdalla. Deze staatsgreep (‘revolutie’) was bijzonder bloedig, naar schatting vonden 5.000 tot 12.000 Arabieren en Aziaten de dood. Okello, die zichzelf tot veldmaarschalk uitriep stelde na de revolutie – die één dag duurde – een regering aan met sjeik Abeid Amani Karume als president. Karume riep de Volksrepubliek Zanzibar en Pemba uit en vormde een regering (Revolutionaire Raad) bestaande uit de ASP en de Umma Partij. De Umma Partij werd al snel buitenspel gezet, Karume maakte zijn ‘Afro-Shirazi Partij’ tot enige toegestane partij. In april 1964 sloot hij een verdrag met Tanganjika, waarna de federale republiek Tanzania ontstond. Sjeik Abeid Karume bleef president van Zanzibar en voerde een op Oost-Europa, de Sovjet-Unie en de Volksrepubliek China georiënteerde buitenlandse politiek. Binnenlands werden er landhervormingen doorgevoerd, het vrijgekomen land werd verdeeld onder de landloze boeren.

Na 1970

Nadat president Karume in 1972 was vermoord, werd de meer gematigde sjeik Aboud Jumbe president. Sinds de jaren tachtig ontwikkelde Zanzibar zich in een meer democratische richting. In november 2000 werd Amani Abeid Karume, zoon van sjeik Abeid Karume, president.

Staatsinrichting

Hoewel Zanzibar een deel van Tanzania is, heeft het een grote mate van zelfbestuur. Zanzibar is een aparte staat binnen de Verenigde Republiek van Tanzania. Het kiest zijn eigen president, die regeringshoofd is voor alle interne aangelegenheden. De president van Zanzibar is tevens vicepresident van Tanzania. Op 29 oktober 2000 werd Amani Abeid Karume tot president gekozen.

Zanzibar heeft ook een Huis van Afgevaardigden, met 50 zetels die direct worden gekozen tijdens algemene verkiezingen. Het heeft de bevoegdheid wetten te maken voor interne aangelegenheden.

Tot 1990 was de CCM (Revolutionaire StaatsPartij) de enige partij in Zanzibar.