Duizend-en-één-Nacht

“We travel not for trafficking alone:
By hotter winds our fiery hearts
Are fanned:
For lust of knowing what should
Not be known
We make the Golden Journey to
Samarkand.”

Uit: James Fleckser’s gedicht “Hassan” uit 1913

Toen ik heel jong was verslond ik de boeken van Karl May over Kara Ben Nemsi, die zich in Koerdistan afspeelden en ook de boeken als “Michel Strogoff: Koerier van de Tsaar” van Jules Verne en jeugdversies van de reisverhalen van Marco Polo en zijn vader en ooms, allemaal verhalen die zich op of langs de Zijderoute afspelen. Vandaar de drang om daar ook langs te gaan reizen. Er zijn maar een paar van dat soort routes die nog echt tot de verbeelding spreken. De specerijenroute is een ander voorbeeld en ook daar heb ik inmiddels Java, Bali en vooral Zanzibar en de Oost Afrikaanse kust bezocht. Nog 3 van dat soort routes, maar minder oud zijn de Trans Sib, Trans Mantsoerije en vooral de Trans Mongolië Express routes. En misschien nog de Pan American Highway en Route 66 in de Amerikas. En er is natuurlijk ook de Friendship Highway van Tibet naar Nepal die ik bereisd heb en de Karokoram Highway van China naar Pakistan.

Maar de Zijderoute is bij far de oudste en daardoor meest tot de verbeeldingsprekende. Aan de zijderoute liggen steden met bijna magische namen als Samarkand, Boechara, Kashgar, Isfahan, Palmyra, Merv, Xian en Constantinopel. En de routes liepen door exotische, maar onherbergzame oorden als de woestijnen van de Taklamakan, Kizylkum en Karakum en gebergten als de Tien Shan, de Pamir, de Karakoram en de Altaï. Ook beroemde bergpassen als de Torugart werden overwonnen tijdens zo’n reis.

 

Poem2a

 

 

The almond-groves of Samarcand,
Bokhara, where red lilies blow,
And Oxus, by whose yellow sand
The grave white-turbaned merchants go:

And on from thence to Ispahan,
The gilded garden of the sun,
Whence the long dusty caravan
Brings cedar wood and vermilion;

 

 

 

 

Zelden reisde een handelaar echter de gehele route af. Het was gebruikelijker om met handelswaar in een karavaan een stukje af te leggen en dan de goederen te ruilen in een marktplaats of in een karavaan Seraï (een speciale versterkte rustplaats voor handelaren op de route). Overblijfselen van dat type markten zijn de bazaars van Istanboel, Aleppo en Damascus, maar ook de vele Karavaan Seraïs op de route waarvan die van Tash Rabat in Kirgizstan de gaafste is en verder de vele markten in de handelsplaatsen langs de route, zoals de beroemde beestenmarkt en zondagsmarkt van Kashgar en de markt van Turufan.

Marco Polo en eigenlijk al eerder zijn vader en oom reisden wel de gehele Zijderoute af, vanuit Venetië. Wat Marco zo bijzonder maakte was zijn reisdagboek dat hij bijhield, van de reis, maar ook van zijn verblijf in China.

De Wandelgek reisde in 2004 in iets meer dan 1 maand tijd langs een groot deel van de Centraal Aziatische Zijderoute, van Kazachstan, via het chinese Xinjiang, Kirgizstan en Oezbekistan naar Turkmenistan. In 2001 bezocht De Wandelgek echter ook al Istanboel en Bursa, die beiden ook op de Zijderoute liggen.

Op deze pagina’s en de links in het menu rechts zal ik mijn reizen op de Zijderoute zoveel mogelijk beschrijven. Echter, er zijn ook reisdelen van mijn Turkije en Centraal Azië reizen, die niet Zijderoute gerelateerd zijn. Deze zijn echter zeker ook de moeite waard om te zien en kunnen via menu item Reizen en de diverse landen worden gevonden.

De zijderoute of zijdeweg was een netwerk van karavaanroutes door Centraal-Azië, waarlangs gedurende vele eeuwen handel werd gedreven tussen China en het oosten van Azië aan de ene kant en het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied aan de andere kant. Eeuwenlang, van de klassieke oudheid tot de late middeleeuwen, was de zijderoute de belangrijkste verbinding tussen oost en west.

De eerste persoon die de naam zijderoute (Seidenstraße) gebruikte was de Duitse geograaf en ontdekkingsreiziger Ferdinand von Richthofen in 1877.

Het Centraal Aziatische deel van de route was al in gebruik rond 115 v.Chr. ten tijde van de Han-dynastie. De handel over land nam af in de middeleeuwen, toen deze zich verplaatste naar het transport via de zee.

Goederen

De zijderoute wordt zo genoemd omdat zijde uit het oosten, toen een bijzonder kostbare handelswaar, langs de route naar het westen vervoerd werd. Twee nestoriaanse monniken smokkelden in 552 in holle wandelstokken zijderupsen naar het Byzantijnse Rijk. Hierna was de productie van zijde niet langer aan de Chinezen voorbehouden, maar kon zijde ook in het westen gemaakt worden.

Via de routes waren mensen in staat handelsgoederen te vervoeren, in het bijzonder luxegoederen zoals zijde, satijn, muskus, robijnen, diamanten, parels, porselein, papier, rabarber, vruchten zoals perziken en sinaasappels, paarden en buskruit. Niettemin reisden niet alleen goederen mee langs de route, maar ook opvattingen, ideeën, ziektes en culturen.

Vanwege het transport van andere producten kennen bepaalde delen van de route ook andere namen, zoals de Wierookroute en de Theeroute.

Uitwisseling van goederen en ideeën

Door de grote economische bloei en stabiliteit tijdens en na de Han-dynastie namen de handelsactiviteiten via de zijderoute een grote vlucht. De goederen bereikten onder andere het Romeinse Rijk. Behalve zijde werden via deze handelsweg een groot aantal andere kostbaarheden vervoerd. In de richting van China gingen kostbaarheden zoals goud, edelstenen, ivoor, kostbare textiel en amber. In westelijke richting gingen bronzen en ijzeren voorwerpen, bont, specerijen en lakwerk.
Via de zijderoute kwam ook het boeddhisme in de eerste eeuw na Chr. China binnen. De boeddhistische kunst van het Tarim-bekken had een eigen karakter. Het was beïnvloed door Indiase, Chinese en Hellenistische stromingen en was oorspronkelijk afkomstig van het boeddhistische Gandhara, een staat gelegen in de Peshawar vallei (het huidige N.W. Pakistan). Gandhara beleefde haar bloeitijd ronde de eerste eeuw na Chr.

 

 

Het gebied werd na de val van de Han-dynastie een tijdlang niet meer direct beheerst door de Chinezen (zonder dat daardoor de handel veel schade leed). De Tang-dynastie (618 – 907) slaagde erin onder keizer Taizhong in 648 het hele gebied te heroveren.

De bloei van de zijdeweg hield gelijke tred met de opgang van deze – China’s meest glorieuze – dynastie, die echter ongeveer na het jaar 750 over haar hoogtepunt heen was.
Rond 800 hadden de Tibetanen de door interne problemen verzwakte Tang-regering het gebied ten westen van Dunhuang afhandig gemaakt. Door deze omstandigheid ontsnapte het Tarim-bekken aan de vervolgingen waaraan het boeddhisme in het Chineses rijk ten prooi was gevallen. Nadat het Tibetaanse rijk op zijn beurt in de versukkeling was geraakt werd dit gedeelte van de zijderoute beheerst door verschillende Turkse rijken (hoofdzakelijk van de stam der Oeigoeren). Rond de elfde eeuw bekeerden de Turkse stammen zich tot de Islam en kwam er een einde aan de boeddhistische cultuur langs de zijderoute.
Ook hierna was de zijderoute nog eeuwenlang een economische levensader. De Venetiaan Marco Polo bereikte China via de zijderoute rond 1275. Het verval had zich echter onmiskenbaar ingezet. Oorzaken waren de verdroging van de oasen, politieke instabiliteit en de politiek van de late Ming-dynastie om China te isoleren van de buitenwereld. Nadat het vervoer van goederen over zee belangrijker geworden was, raakte de zijderoute definitief in onbruik. Huizen, tempels -vaak voorzien van kostbare kunstwerken-, zelfs gehele steden raakten langzamerhand bedolven onder het conserverende woestijnzand van de Taklamakan.

Chinese handelscentra

Vanuit de commerciële centra van Noord-China trok de route een noordelijke en zuidelijke route om de Taklamakan-woestijn en het Nuurmeer.

Somalische handelscentra

Vanuit de Somalische havensteden; Berbera, Zeila, Mogadishu, Merka en Hobyo werden de exotische specerijen van China geruild met goud, porselein, exotische dieren, Olibanum en Mirre. De Somaliërs introduceerden vele dieren in China, waaronder de giraffe.

Noordelijke routes

De noordelijke route verliep verder door de Chinese provincie Gansu en splitste zich in drie andere routes, waarvan er twee de bergketens ten noorden en zuiden van de Taklamakan-woestijn volgen en weer samenkwamen in Kashgar; de derde liep ten noorden van de woestijn Tiensjan en ging door Turpan, Talgar en Alma-Ata (in huidig Zuidoost Kazachstan).

Poem1aIn Kashgar splitste zich een route die naar de Alai-vallei liep in de richting van Termez en Balkh; de ander ging door Kokand in de Vallei van Fergana en vervolgens naar het westen door de Karakum-woestijn richting Merv waar het zich kort erna bij de zuidelijke route voegde.

Een van de takken gaat noordwestelijk naar het Aralmeer en de Kaspische Zee en verder naar de Zwarte Zee.

Een andere route startte in Xi’an en ging door de westelijke doorgang achter de Gele Rivieren, Tiensjan, Fergana (in huidig Oezbekistan), Perzië en Irak voordat het de oostelijke grens van het Romeinse Rijk bereikte.

De noordelijke route werd in het bijzonder bereden door karavanen die China goederen brachten als dadels, saffraanpoeder en pistachenoten uit Perzië, wierook, aloësap en mirre uit Somalië, sandelhout uit India, glazen flessen uit Egypte en andere dure en belangrijke producten uit de wereld. Op de terugreis namen de karavanen rollen met zijdebrokaat, lakwerk en porselein mee terug.

Zuidelijke routes

De zuidelijke route bestond voornamelijk uit een enkele route van Noord-India, via de regio Turkestan-Khorasan naar Mesopotamië en Anatolië. Zuidwaarts liepen er sporen naar havens, van waaruit delen van de route per schip werden afgelegd.

De route liep via het Sichuan-bekken in China en door het Himalayagebergte in Noord-India, naar men vermoed via de Oude Theeroute. Daarna volgde de route de loop van de rivieren Brahmaputra en Ganges sloot het zich waarschijnlijk ten westen van Benares aan bij de Grand Trunk Road. Hij liep verder door Noord-Pakistan, via het Hindoekoesj-gebergte naar Afghanistan, waar het zich even later in de buurt van Merv aansloot bij de noordelijke route.

 

 

 

Vervolgens ging de route in een nagenoeg rechte lijn naar het westen door het bergachtige Noord-Perzië en de noordelijke top van de Syrische woestijn naar de Levant. Vanaf hier gingen de handelsschepen in de Middellandse Zee naar frequente routes naar Italië. Over land gingen de routes verder naar Anatolië en Noord-Afrika.

Een andere tak van de route verliep via Herat in Afghanistan door Susa in Perzië naar de havenstad Charax Spasinu in de Perzische Golf. Daarna liep de route door naar Petra in huidig Jordanië, Alexandrië in Egypte en andere havensteden aan de Middellandse Zee, vanwaar het verscheept werd naar Rome.

Over zee

De zeeroute maakte niet formeel deel uit van de zijde route en leidde rond de 6e eeuw van de monding van de Rode Rivier in Vietnam naar Hanoi, door de Straat van Malakka naar Zuidoost-Azië, Sri Lanka en India en dan naar de Perzische Golf het Koninkrijk Aksum (Arabische Schiereiland).

In de jeugd van de profeet Mohammed werd door Perzië en het Byzantijnse Rijk vanwege de zijderoute voortdurend om de Arabische karavaanzeeroute, die door Mekka liep, gevochten.

Vanuit de havens van de Rode Zee werden goederen inclusief zijde over land getransporteerd naar de Nijl en dan naar Alexandrië, van waaruit het werd verscheept naar Rome en andere havens aan de Middellandse Zee.

Een andere tak van deze zeeroutes leidde van de Oost-Afrikaanse kust dat door de Grieken en Romeinen in de 1e eeuw Azania werd genoemd volgens Periplus van de Erythreïsche Zee en mogelijk Zesan (澤散) in de 3e eeuw door de Chinezen zuidelijk tot tenminste de havenplaats die door de Romeinen Rhapta werd genoemd en waarschijnlijk gelegen was in de delta van de rivier Rufiji in tegenwoordig Tanzania.

Per spoor

In 1994 werd er een spoortraject toegevoegd aan de zijderoute, door middel van de internationale spoorweg tussen Almaty in Kazakhstan en Ürümqi in de Chinese provincie Sinkiang (=Xinjiang).

Cultuuroverdracht

Handel over de zijderoute was een belangrijke factor in de ontwikkeling van de beschavingen van China, India, het Perzische Rijk, Klein Azië, het Oude Egypte, het Arabisch Schiereiland, het Griekse rijk, Centraal-Azië en het Romeinse Rijk. Het hielp de basis te leggen voor de moderne wereld vanuit verschillend oogpunt.

Het christendom en de islam werden via de zijderoute naar het Midden-Oosten, Centraal-Azië, China en India verspreid. Het boeddhisme ging via India naar Centraal-Azië, het Midden-Oosten en naar China.

Er werd ook enige tijd een Miss-zijderouteverkiezing gehouden. Alle landen die doorkruist werden door de zijderoute konden deelnemen. In 1994 werd deze verkiezing gewonnen door Tatyana Valerevna Klimenko: een Kazachse 17-jarige schone uit Sjymkent. Tegenwoordig wordt deze verkiezing niet meer gehouden.

Marco Polo

Marco Polo, een Italiaanse koopman, is de eerste buitenlander die in zijn boeken beweerd heeft dat hij een route afgelegd heeft. Dit werd altijd voor waar aangenomen, maar de laatste decennia zijn er twijfels geuit of Marco Polo daadwerkelijk in China geweest is. Marco Polo beweerde via Tabriz en Kashgar de Mongoolse hoofdstad Karakorum bereikt te hebben, vanwaaruit hij op missies door oost-Azie zou zijn getrokken in opdracht van de Khan.

[Bron: http://www.history.com/topics/exploration/marco-polo]

Het verloop van de route

Hoewel de term zijderoute suggereert dat het om één route ging, hebben er in de loop der eeuwen verschillende routes bestaan, en waren er ook vaak op eenzelfde moment verschillende routes tegelijk in gebruik. Daarnaast doet de term vermoeden dat het een lange reis betreft. In feite waren er maar weinig reizigers die de gehele route aflegden van begin tot eind.

De route ontstond doordat China en het Midden-Oosten steeds dichter naar elkaar toe kropen. Alexander de Grote drong tot diep in Azië door, en de Romeinen kwamen tot de Eufraat. Aanvankelijk bemoeilijkten de Xiongnu de handel, en sloten de route regelmatig af. Chinese ontdekkers hebben wellicht de route verkend en de Grieks-Bactrische gebieden bezocht rond 300 v.Chr. Wellicht hebben joodse handelaren ook bijgedragen aan het tot stand komen van de route: na de eerste diaspora en de vervolgingen ontstonden tot diep in Azië joodse gemeenschappen. Een andere Chinese ontdekker, in dienst van de generaal Pan Tsau, zou Perzië hebben bereikt. In Hormoez in Perzië werd hem echter door de Perzen, die gebrand waren op het behouden van hun eigen winstmarges, zulke gruwelverhalen over de resterende reis verteld dat hij terugkeerde. Berichten waren echter tot China doorgedrongen over Ta-tsin (Rome), dat erg rijk en machtig was, en graag met China handel wilde drijven. Rond 150 na Chr. zou een klein Romeins gezelschap zelfs Annam hebben bezocht met wierook en goud voor de Chinese keizer. Hierdoor ontstond een geregelde handelsstroom.

De continentale zijderoute splitst zich in noordelijke en zuidelijke routes vanuit de commerciële centra in Noord-China en besloeg een afstand van 11.265 km. De zijderoute begon in het noordelijke Chang’an(Xi’an) en liep via Yumen naar Afghanistan om daarna via Perzië uit te komen in de Middellandse Zee. De noordelijke route gaat door de Bulgar-Kiptsjak zone naar Oost-Europa en het schiereiland Krim. Vanaf daar gaat de route door de Zwarte Zee naar de Middellandse Zee. De zuidelijke route gaat door Turkestan-Khorasan en Iran naar Mesopotamië en dan naar Antiochië aan de Middellandse Zee.

Steden op de zijderoute zijn Antiochië, Damascus, Bagdad, Berbera, Isfahan, Merka, Merv, Mogadishu, Constantinopel, Balkh, Hobyo, Samarkand, Tasjkent, Kashgar, Ürümqi, Xi’an en Hotan.

[Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Zijderoute]