Centrum van Venetië

Venetië (Italiaans: Venezia, Venetiaans: Venezsia) is een stad in het noordoosten van Italië. Het is de hoofdstad van de regio Veneto en van de provincie Venetië.

Volgens cijfers van de gemeente zelf woonden er in 2003 271.003 mensen. Hiervan wonen er circa 62.000 in de eigenlijke stad op de eilanden, circa 35.000 op andere eilanden die tot de gemeente behoren, en ruim 170.000 op het vasteland, voornamelijk in de stad Mestre.

Venetië is wereldwijd bekend om het historische centrum met zijn vele wateren en heeft een belangrijke rol gespeeld in de wereldgeschiedenis. Sinds 1987 staan Venetië en zijn lagune op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Naam

Luchtfoto van Centrum

Waar de naam “Venetië” precies vandaan komt is onduidelijk, maar deze is in elk geval verbonden met het volk de Veneti. Een verband met het Latijnse werkwoord venire (komen) of (Slo)venië lijken onwaarschijnlijk. Mogelijk is er een verband met het Latijnse woord venetus, dat “zeeblauw” betekent.

Bijnamen van Venetië zijn onder meer “stad van het water”, “stad van de bruggen”, La Dominante en Serenissima.

De naam Venezuela betekent oorspronkelijk “Klein Venetië”. De woorden ciao, getto en arsenaal komen oorspronkelijk uit Venetië. De Nederlandse plaats Giethoorn en de Vlaamse stad Brugge (het Venetië van het Noorden) worden ook wel met Venetië vergeleken, evenals diverse andere plaatsen met veel water.

Geschiedenis

Venetië ligt op een groep kleine eilanden midden in een lagune (de Laguna Veneta) die al in de tijd van het Romeinse Rijk Venetia werd genoemd. Er woonden al eeuwen mensen, maar de eerste grotere nederzettingen kwamen er pas als gevolg van de toestroom van vluchtelingen na de invallen van Attila rond 453 en van de Longobarden in 568.

Deel Byzantijns rijk

In het midden van de 7e eeuw was de strijd min of meer al beslist, maar het Byzantijnse Rijk behield in Italië onder meer de regio Venetië. Omdat de dreiging bleef, kreeg het gebied een eigen, voor het leven gekozen, leider, de zogeheten doge (naar dux, het Latijnse woord voor leider).

Uitbreiding en verstedelijking

Pas in de 9e eeuw was er sprake van een stad als echte eenheid, wat kwam door de gemeenschappelijke vijanden en door de bouw van meer bruggen tussen de eilandjes, en tevens doordat de stad een beschermheilige kreeg. In 828 werd de Heilige Marcus van Alexandrië, die door de traditie wordt geïdentificeerd met de schrijver van het Evangelie volgens Marcus, begraven op de plek waar zich nu de Basilica di San Marco bevindt (zie onder). De op zee sterke Venetianen, die de Adriatische Zee domineerden, moesten met hun vloot vaak Byzantijnse belangen verdedigen en kregen in ruil hiervoor meer onafhankelijkheid en handelsprivileges.

Concurrentie en strijd

In de 12e eeuw werd de stadstaat Venetië een steeds grotere economische bedreiging voor de concurrerende steden Genua en Pisa en tevens machtiger ten opzichte van Byzantium. In 1204, tijdens de Vierde Kruistocht, plunderde de Repubblica Marinara zelfs Constantinopel, en kreeg het een groot gedeelte van het Byzantijnse Rijk in handen.

Marco Polo en de Zijderoute

In het jaar 1254 wordt in de Italiaanse stad Venetië, in het huis van de rijke koopman Niccolo Polo een zoon geboren: Marco. Hij groeit op als de zonen van de andere kooplieden: hij leert lezen, schrijven, rekenen en boekhouden. Hij leert waarschijnlijk Frans en Grieks en andere talen die hij later nodig zal hebben bij het handelen. Wanneer hij niet hoeft te leren dwaalt hij rond in de drukke haven van Venetië, waar het een komen en gaan is van schepen. Ze vertrekken met wollen stoffen, koraal, Venetiaans glas en kisten met zilverstukken en komen terug met kostbare stoffen zoals zijde, prachtige juwelen en dure specerijen uit Azië en Afrika. Ook worden produkten uit naburige streken verhandeld zoals graan, wijn, olie, zout, suiker (van suikerriet uit Candia=Kreta), linnen, pelzen en vee.
En voor de scheepsbouwers worden grote hoeveelheden hout, pek, ijzer, en brons aangevoerd.

Marco ziet zijn vader nauwelijks. Als Marco 6 jaar oud is gaan zijn vader, Niccolo Polo met zijn broer Matteo op handelsreis naar Constantinopel (Istanbul), met een zeilschip vol kostbare koopwaar. Pas als Marco 15 is, zullen ze weer in Venetië terugkomen. Marco’s moeder is dan helaas net overleden. De verhalen die Niccolo en Matteo mee terug brengen maken het lange wachten goed.

Niccolo en Matteo Polo komen veilig aan in Venetië. Maar ze hebben beloofd terug te gaan naar China. De lange zware reis moeten ze nog een keer maken. Ze besluiten dat de 15-jarige Marco mee zal gaan.

Marco Polo vertrekt met zijn vader Niccolo en zijn oom Matteo uiteindelijk in 1271 uit Venetië.

Marco Polo werd na zijn terugkeer van deze reis weer gewoon een handelaar. In 1298 wordt hij in de strijd tegen de oude vijand van Venetië, de havenstad Genua, tijdens een zeeslag gevangen genomen. In de gevangenis leerde hij de schrijver Rustichello van Pisa kennen. Die schreef op wat Marco vertelde over zijn reis en zijn jaren aan het hof van de Khan.

Behalve wat hij zelf heeft meegemaakt vertelde hij ook de verhalen van andere mensen die hij op reis had ontmoet na. Het resultaat was een heel boeiend boek: “De Reizen van Marco Polo of De Beschrijving van de Wereld”. Het werd al snel erg populair. Omdat de boekdrukkunst nog niet bestond, maar wel veel mensen het verhaal wilden lezen werd het vaak over geschreven en ook in andere talen verteld. Er waren al snel 143 versies! Het sprak een gevarieerd publiek aan: dames, ridders, aristocraten, handelaren en welgestelde burgers.

Het bijzondere van dit boek was dat de verhalen van Marco Polo geen wilde fantasieverhalen waren, maar een nauwkeurige beschrijving van verre gebieden, waarvan men soms niet eens wist dat ze bestonden.
Toch konden mensen de verhalen vaak maar amper geloven. De grote getallen die Marco gebruikte in zijn beschrijvingen maakten dat hij de bijnaam “Il Milione“, de man van miljoenen – anders gezegd: de overdrijver- kreeg.

Zijn mooie beschrijvingen waren er echter ook de aanleiding toe dat men nieuwsgierig werd naar die verre onbekende oorden en naar de schatten die men daar kon vinden. Koningen werden hierdoor gestimuleerd geld te steken in ontdekkingsreizen en schepen uit te rusten die op onderzoek uit gaan.
Verder werden Marco’s aantekeningen verwerkt in kaarten, zoals de Catalaanse Atlas, die door latere zeelieden werden gebruikt bij de navigatie.

Marco trouwde en kreeg drie dochters. Hij leidde verder een rustig leven tot zijn dood in 1324.

Strijd met Genua

Hierop volgde een meer dan honderd jaar durende bittere strijd om de macht in de oostelijke Middellandse Zee met concurrent Genua (de zogeheten Chioggia-oorlogen), dat op 13 augustus 1380 uiteindelijk verslagen werd. In de 12e, 13e en 14e eeuw was de stad op het hoogtepunt van haar macht. In 1453 echter namen de Turken Constantinopel in, waarmee het tij voor de republiek Venetië definitief keerde. Het verloor veel havens en eilanden en raakte daardoor in financiële moeilijkheden.

Verval van macht

In het begin van de 16e eeuw sloeg Venetië nog een aanval af van de Liga van Kamerijk, gevormd door de paus, Frankrijk, Spanje en Duitsland, maar op de lange duur bleek de republiek te klein ten opzichte van de Europese grootmachten. Ook van belang was de ontdekking van het Amerikaanse continent in 1492, waar Venetië geen rol speelde.

De 18e eeuw was de laatste eeuw waarin de stad onafhankelijk was, maar wordt wel gezien als de meest fascinerende van zijn bestaan. Gedurende dit Settecento werd de stad misschien wel de meest elegante en verfijnde stad van Europa en had het grote invloed op kunst, architectuur en literatuur. Vele rijke jongeren deden de stad aan als onderdeel van hun grand tour.

Einde van onafhankelijkheid

Op 12 mei 1797 veroverde Napoleon de stad, waardoor Venetië na meer dan duizend jaar zijn onafhankelijkheid verloor, maar al op 12 oktober van hetzelfde jaar tekende hij het Verdrag van Campo Formio, waarmee de stad onderdeel werd van het door de Oostenrijkers gecontroleerde koninkrijk Lombardije-Venetië. Op 18 januari 1798 namen zij de stad over. Tijdens het Congres van Wenen van 1814-1815 werd deze beslissing bekrachtigd. In 1861 ontstond het Italiaanse koninkrijk, maar pas in oktober 1866 kwam ook Venetië daarbij.

Geografie

Topografie

Ligging van Venetië in de lagune (het vasteland gedeelte heet Mestre)

Venetië ligt ten oosten van Verona, ten westen van Triëst en ten noordoosten van Bologna, aan de noordwestoever van de Adriatische Zee.

De Lagune van Venetië is een lagune met de eilanden:

• Murano (glasblazerijen)
• Torcello
• Burano met zijn kleurrijke huizen
• Lido
• Giudecca
• San Giorgio Maggiore
• Pellestrina

Vanaf het schiereiland tegenover Venetië, met veel accommodaties in Ca’Savio, Cavallino en Jesolo Lido, kan men vanaf Punta Sabbioni overvaren naar Venetië.

Bestuurlijke indeling

Luchtfoto van de lagune

De stad bestaat uit zes wijken, die sestiere (van sesto, één-zesde) heten, te weten:

• Santa Croce
• San Polo
• Cannaregio
• Dorsoduro
• Castello
• San Marco

Klimaat

Cultuur

Belangrijke bouwwerken

Venetië telt te veel markante gebouwen en te veel belangrijke kunstwerken om ze hier alle op te noemen, maar hier volgt toch een kleine selectie:

• De Basiliek van San Marco, op het Piazza San Marco, is de derde kerk op deze plaats en dateert van rond 1060. Het gebouw bevat onder andere romaans beeldhouwwerk, mozaïeken, marmer, bronzen beelden en een van edelstenen voorzien altaarstuk: de Pala d’Oro.
• Het Palazzo Ducale, naast de basiliek, gaat terug tot de 9e eeuw en deed niet alleen dienst als woning van de doge, maar ook als gerechtshof en als stadhuis. Dit gotische meesterwerk bestaat gedeeltelijk uit roze marmer. Binnen bevinden zich talloze kunstschatten, waaronder werken van Tintoretto, Veronese en Carpaccio.
• Het San Marcoplein voor de basiliek is het grote plein, en het enige dat piazza heet. Een plein in Venetië heet een campo. Op het plein staat sinds de 12e eeuw de Campanile, de klokkentoren van de Basiliek van San Marco. In de noordwand van het plein bevindt zich nog de Torre dell’Orologio, tussen 1496 en 1499 gebouwd door Mauro Codussi als een wonder van techniek.
• De Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari, een grote gotische kerk, bevindt zich in het oostelijk gedeelte van de Sestiere San Polo, die in het midden van de 15e eeuw ontstond. Deze bezit onder meer schilderijen van Titiaan en Bellini en het graf van componist Monteverdi.
• De San Zaccaria-kerk is een van de meest typische voorbeelden van de Venetiaanse Renaissancestijl.
• De Basilica di Santa Maria della Salute is een witte, beeldbepalende kerk aan het zuidelijke uiteinde van het Canal Grande. Ook de veelkleurige façades van de vele paleizen langs dit water trekken de aandacht.
• Het Fondaco dei Tedeschi (het magazijn van de Duitsers) is een historisch beeldbepalend gebouw aan het Canal Grande vlak bij de Rialtobrug dat naar ontwerp van Rem Koolhaas zal worden verbouwd tot winkelcentrum.
• De Scuola Grande di San Rocco staat bekend om haar muur- en plafondschilderingen van de kunstschilder Tintoretto.
• In het Ghetto, de Joodse wijk, bevinden zich nog vijf synagogen. De oudste is de Scuola Grande Tedesca uit 1528.
• De Riva degli Schiavoni is de kade langs het Canale di San Marco waar men kan flaneren met een prachtig uitzicht. Aan de oostzijde bevindt zich zowaar een klein bos.
• De Bacino Orseolo, een opstapplaats voor gondels.
• De Biblioteca Marciana op het Piazza San Marco, een bibliotheek.

Kerken

Enkele bekende kerken zijn:

• Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari
• Basiliek van San Marco
• Basiliek van Santa Maria della Salute
• Chiesa dell’Angelo San Raffaele
• Chiesa di San Moisè
• Chiesa di San Salvador
• Chiesa di Santo Stefano
• Il Redentore
• Ognissanti
• San Michele
• San Zaccaria
• Santa Maria dei Miracoli
• San Zanipolo

Bruggen

Enkele bekende bruggen zijn:

• Brug der Zuchten
• Ponte dell’Accademia
• Ponte degli Scalzi
• Ponte della Costituzione
• Rialtobrug

Paleizen

Enkele bekende paleizen zijn:

• Ca’ d’Oro
• Ca’ Dario
• Ca’ Pesaro
• Ca’ Rezzonico
• Palazzo Ducale
• Palazzo Vendramin-Calergi
• Palazzo dei Camerlenghi

Musea

Enkele bekende musea zijn:

• Accademia di Belli Arti herbergt werk uit de 14e tot en met de 18e eeuw: van de gotiek tot aan werk van Tiepolo
• Fondazione Bevilacqua La Masa
• Galleria Internazionale d’Arte Moderna en Museo d’Arte Orientale, beide gevestigd in het Ca’ Pesaro
• Gallerie dell’Accademia
• Museo Correr
• Museo Fortuny
• Palazzo Grassi
• Peggy Guggenheim Collection
• Punta della Dogana: Het driehoekige gebouw scheidt het Canal Grande en het Giudeccakanaal: het bevat een permanente tentoonstelling van moderne kunst uit de Collectie François Pinault
• Querini Stampalia Foundation Museum

Evenementen

Het bekendste evenement is het al eeuwen bestaande jaarlijkse Carnaval van Venetië. Elke twee jaar wordt in Venetië de kunsttentoonstelling “Biënnale van Venetië” gehouden. Het Lido, dat een van de eerste mondaine badplaatsen was, is de locatie van het Filmfestival van Venetië.

In mei wordt de traditionele roeiwedstrijd Vogalonga gehouden; die van 2010 was de 36e editie. Aan de wedstrijd nemen ploegen uit heel de wereld deel, met vaartuigen die variëren van drakenboten en gondels tot wedstrijd-achten.

Op de derde zondag van juli is het Festa del Redentore ter herinnering van de pestepidemie van 1576 met groot vuurwerk. Op de eerste zondag van september vindt de Regata Storica plaats. Er zijn dan veel versierde gondels en traditionele kledij te zien. Ook vindt er een wedstrijd tussen gondeliers plaats.

Ook is er een feest op 21 november ter ere van het einde van de pestepidemie van 1630. Er wordt dan een ponton gelegd over het Grand Canal naar de kerk Santa Maria della Salute.

Kunst

Enkele Venetiaanse beroemde kunstschilders zijn Titiaan, Tintoretto, Canaletto en Paolo Veronese. Behalve meerdere kunstenaars zijn ook de ontdekkingsreiziger Marco Polo, componisten Claudio Monteverdi en Vivaldi en vrouwenveroveraar Giacomo Casanova beroemde Venetianen. De toneelschrijver en – regisseur Carlo Goldoni begon in Venetië met zijn hervorming van de Commedia dell’arte. Goethe bezocht de stad in 1786, de dichter Robert Browning en de schrijver Henry James woonden er en in 1883 stierf Wagner er. Monet maakte er aan het begin van de 20e eeuw een paar schilderijen.

In Venetië is Venetiaans glas te koop in de vele winkels en galeries.

De Nederlandse stichting Poorters van Venetië zet zich in voor de bescherming en restauratie van diverse monumenten en kunstschatten in Venetië.

Venetië in de volkscultuur

In Venetië spelen zich af Shakespeares toneelstukken The Tragedy of Othello, The Moor of Venice en The Merchant of Venice, een belangrijk gedeelte van À la recherche du temps perdu van Proust, het boek Der Tod in Venedig van Thomas Mann en de daarop gebaseerde gelijknamige film van Luchino Visconti. Ook de films Don’t look now uit 1973 van Nicolas Roeg, met Donald Sutherland in de hoofdrol, en Paul Schraders A comfort of strangers (1990) spelen zich af in de stad. In de film The Italian job speelt Venetië een grote rol, waar de stad in de beginfase van de film de plaats is waar een enorme goudroof wordt uitgevoerd.

Ook James Bond maakt regelmatig de stad onveilig wanneer hij met opgevoerde gondels door de canali vaart of bandieten door de wijzerplaat van de Torre dell’Orologio slingert. In de tweede film From Russia with Love uit 1963 arriveert Sean Connery met de Oriënt-Express. In Moonraker ontdekt Roger Moore er een geheim laboratorium. In Casino Royale uit 2006 maar gebaseerd op het eerste boek van Fleming schiet Daniel Craig zijn weg door de campi en palazzi.

Waterbeheer

De stad heeft vaak, vooral tussen november en februari, te kampen met overstromingen vanuit de Adriatische Zee. Vanwege de drassige grond zijn de gebouwen in Venetië gebouwd op palen, net als in Amsterdam.

In november 1966 werden Florence en Venetië geteisterd door ongekende overstromingen, die veel schade toebrachten aan de talloze, unieke kunstschatten. UNESCO deed een dringend beroep aan de lidstaten om particuliere comités op te richten, die een bijdrage zouden kunnen leveren aan de hoogst noodzakelijke restauraties van de beschadigde kunstwerken.

Vele landen reageerden enthousiast, zo ook Nederland, waar de vereniging de Poorters van Venetië werd opgericht, een onderdeel van de Stichting Nederlands Venetië Comité.

In de 20e eeuw leidde het wegpompen van grondwater onder de stad ten behoeve van de chemische industrie tot aanzienlijke bodemdalingen, reden waarom dit in de jaren zestig werd verboden. Vergeleken met 100 jaar eerder was in 2003 het gemiddelde waterpeil 23 cm hoger geworden. Om verdere overstromingen te voorkomen, werd in 2003 begonnen met de bouw van een stormvloedkering die de lagune bij hoog water moet afsluiten, het MOSE Project.

Verkeer en vervoer

Alle Vaporetto lijnen…

Venetië bestaat uit meer dan honderd eilanden. In het centrum fungeren de beroemde kanalen als wegen. Behalve een spoorlijn is er slechts één autoweg vanaf het vasteland; in de stad zelf zijn geen auto’s. De auto kan men betaald parkeren in de parkeergarages op Tronchetto (anno zomer 2011: 12 euro per dag, betalen per uur niet mogelijk, onbewaakte stalling, ca 30 minuten lopen) en Piazzale Roma (anno zomer 2011: 25 euro per dag, betalen per uur niet mogelijk, bewaakte stalling, aan de rand van het centrum). Van hier is er een bootverbinding via lijnen 1, 41, 42, 51, 52 en 82 naar het centrum. Aan de rand van de stad, nog voor de brug naar Venetië zelf, is de grote parkeerplaats San Giuliano in Mestre. Vanaf hier gaat er een bus en trein (iedere 5 minuten) naar het centrum.

De klassieke Venetiaanse dure gondel (officiële prijs per zomer 2011 = 80 euro voor 45 minuten varen) wordt vooral gebruikt door toeristen en voor speciale gebeurtenissen als bruiloften en begrafenissen.

De Vaporetto is vergelijkbaar met onze tram of stadsbus…

Ook is er een openbaar vervoersysteem met boten, de zogenaamde Vaporetto of waterbussen, en een hele resem privéboten. Er zijn twee soorten waterbussen: de langzame vaporetti, die bij elke halte stoppen, en de snelle, die de tocht in circa drie kwartier maken (lijnen 1 en 82): prijs anno zomer 2011 = 6,50 voor een enkele reis. Het openbaar vervoer wordt verzorgd door de ACTV. Dwars door de stad slingert het “Canal Grande” (=”Groot Kanaal”). De Gondola-Traghetto is een gondelveer dat dit kanaal oversteekt.

Er is een treinstation Station Venezia Santa Lucia (ereVenezia S.L.) op de kop van het Canal Grande dichtbij Piazza Roma. Van hieruit gaan er ook waterbussen.

Dichtbij de stad, op het vasteland, ligt de luchthaven Venetië Marco Polo. Een andere luchthaven, die van Venetië-Treviso, ligt op zo’n 30 km van het centrum. Vanaf de luchthaven gaan eveneens waterbussen van Alilaguna naar het centrum.